BMTM-in şöbə müdiri Cavid Vəliyevin “ABŞ-Ermənistan “strateji müttəfiqliyi” nə vəd edir?” sərlövhəli məqaləsi Anadolu Agentliyində dərc edilib. Məqalə türk dilində dərc edilib.
Tərcümə:
“ABŞ ilə Ermənistan arasında uzun müddətdir, müzakirə mövzusu olan Strateji tərəfdaşlıq xartiyası 15 yanvarda – Cozef Bayden administrasiyasının səlahiyyətlərinin bitməsinə 5 gün qalmış – Vaşinqtonda ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken və Ermənistan xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan arasında imzalandı.
Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan, Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayen və ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken arasında 5 yanvar 2024-cü ildə Brüsseldə baş tutan görüşdə bu razılaşma gündəmə gəlmiş, ABŞ-Ermənistan təmaslar intensivləşməyə başlamışdı.
Qarabağ zəfərindən sonra Azərbaycan və Türkiyənin Cənubi Qafqazda təsirinin artması, Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə yanaşı, Avrasiya bölgəsindəki geosiyasi rəqabətin Cənubi Qafqaza yayılması və Gürcüstanın Qərbdən uzaqlaşması ABŞ ilə Ermənistan arasında təmaslarının artmasının əsas səbəbləridir.
Paşinyan hakimiyyəti baş verənləri fürsət olaraq görür və oxşar anlaşmalarla Qərb ittifaqının bir parçası olmağı hədəfləyir. Beləliklə, Ermənistan vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının gündəmə gətirdiyi Aİ üzvlüyü layihəsini parlamentin gündəliyinə salan Ermənistan hökuməti Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatındakı (KTMT) üzvlüyünü də dondurdu.
Paşinyan Avrasiya İqtisadi Birliyinin sonuncu görüşünə isə fiziki olaraq qatılmadı, videobağlantı ilə qoşuldu. Bununla yanaşı, 2024-cü ildə İrəvan hava limanı Zvartnotsdan çıxarılan Rusiya sərhəd qüvvələri 1 yanvar 2025-ci ildən İran-Ermənistan sərhədlərini Ermənistan silahlı qüvvələrinə təhvil verdi.
Xartiyada hansı başlıqlar var?
Strateji tərəfdaşlıq xartiyası 5 başlıqdan ibarətdir: əməkdaşlığın əsas prinsipləri, iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat və enerji sahələrində əməkdaşlıq, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlıq, demokratiya, ədalət və inklüzivliyin möhkəmləndirilməsi, mədəni əməkdaşlıq.
Sənəddə ABŞ regional proseslər və Ermənistan-Azərbaycan normallaşmasında balansı Ermənistanın lehinə dəyişərək İrəvana dəstəyini açıq şəkildə bəyan edir. ABŞ Ermənistanın Avro-Atlantik məkan ilə siyasi, təhlükəsizlik və sosial əlaqələrinin dərinləşdirilməsindən məmnunluq duyduğunu, Azərbaycan və Ermənistan arasında dayanıqlı sülh və sərhədlərin 1991-ci il Almatı bəyannaməsinə uyğun müəyyənləşdirilməsini dəstəklədiyini açıqladı.
ABŞ, eyni zamanda Cənubi Qafqazda regional nəqliyyat xətlərinin dövlətlərin tam suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsipləri çərçivəsində açılmasının zəruriliyini, həmçinin Ermənistanla qonşuları arasındakı normallaşmanı dəstəkləməyi davam etdirmək niyyətində olduğunu ifadə etdi.
İqtisadi, ticarət, enerji və nəqliyyat adlı bölmələrdə isə ABŞ Ermənistanın Qərb mərkəzli dünya düzəninə inteqrasiyasını dəstəklədiyini bildirdi.
Xartiyada Ermənistan və ABŞ-nin ikitərəfli ticarət və investisiyaları artırmaq üçün strateji fürsətləri müəyyənləşdirməyi hədəflədiyi, eləcə də, Ermənistanda işlək, davamlı, təhlükəsiz bazaryönümlü enerji sektorunun inkişafı üçün enerji istehsalı və təchizatı şaxələndirilməsinin zəruriliyi bildirilir. Bura Ermənistanda nüvə enerjisi, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı, Ermənistanın regional və Avropa enerji xətlərinə inteqrasiyası da daxildir.
Enerji əməkdaşlığı kontekstində tərəflər arasında gündəmdə olan məsələlərdən biri də nüvə enerjisi sahəsində əməkdaşlıqdır. Mətbuat konfransında hər iki ölkənin xarici işlər nazirləri “123 Razılaşması” kimi tanınan nüvə əməkdaşlıq sazişi üzrə danışıqlara başladığını təsdiqləyib. Mətbuatın məlumatına görə, yeni razılaşma ilə ABŞ Ermənistanda yeni atom elektrik stansiyasının tikintisini öz üzərinə götürəcək. Hazırda Ermənistanda fəaliyyət göstərən Metsamor Atom Elektrik Stansiyası Sovet dövründə tikilib və Rusiya tərəfindən idarə olunur.
Sənədin bu bölməsində diqqət çəkən məqamlardan biri də ABŞ-nin regional nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin açılması üçün Zəngəzur dəhlizinə qarşı Paşinyan administrasiyasının irəli sürdüyü “Sülh qovşağı” layihəsini dəstəkləməsidir. Razılaşmaya görə, ABŞ və Ermənistan “Sülh qovşağı” layihəsinə güclü siyasi və təbliğat dəstəyi verməklə ikincinin regional nəqliyyat xətlərinə inteqrasiyasını hədəfləyir.
Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq
Razılaşmaya görə, Ermənistan və ABŞ qarşıdakı il ərzində müdafiə sahəsində ikitərəfli məsləhətləşmələri başlatmaq və Ermənistan ordusuna peşəkar hərbi təlimlər daxil olmaqla, müdafiə və təhlükəsizlik proqramlarının əhatə dairəsini genişləndirməyi planlaşdırır.
Tərəflər Ermənistanın Avro-Atlantik qurumlara inteqrasiyasını dərinləşdirmək və Ermənistanın müdafiəsini gücləndirmək üçün təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq və islahat proqramlarını genişləndirməyi planlaşdırır. ABŞ Ermənistan sərhəd qoşunlarının potensialını gücləndirmək üçün daxili işlər və daxili təhlükəsizliyin təmin edilməsinə cavabdeh olan bütün hüquq-mühafizə qüvvələrinin təlimi və islahatlarına dəstək vermək niyyətindədir. ABŞ-nin bu dəstəyi ilə birlikdə Ermənistan-İran sərhədindən olduğu kimi, Ermənistan-Türkiyə sərhədindən də Rusiya hərbçiləri çəkilə bilər və ABŞ-nin təsiri arta bilər.
Belə ki, qarşıdan gələn həftələrdə ABŞ Ermənistanın sərhəd təhlükəsizliyinin potensialını, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək və “Eagle Partner” təlimləri vasitəsilə sülhməramlı qüvvələrin potensialını artırmaq üçün Ermənistana gömrük və sərhəd patrul komandası göndərəcək. Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyanın sözlərinə görə, bu razılaşma ilə tərəflər bir çox sahələrdə irəliləyiş əldə edəcəklər. Lakin bu saziş Ermənistana təhlükəsizlik zəmanəti vermədiyi, hərbi yardım, silah yardımı və ya satışı vəd etmədiyi, eləcə də Ermənistanda hərbi baza yaradılmasını nəzərdə tutmadığı üçün ölkədəki bəzi erməni ekspertlər tərəfindən tənqid olunur.
Yanvarın 15-də Ermənistan parlamentinin İqtisadi məsələlər komitəsi sözügedən sənədlə eyni vaxtda Ermənistan-ABŞ gömrük orqanları arasında 2024-cü ilin iyununda imzalanmış qarşılıqlı yardım müqaviləsini təsdiqləyib.
Ermənistanın Dövlət Gəlirləri Komitəsinin sədr müavini Rafael Gevorkyan bu razılaşma ilə ABŞ və Ermənistan arasında gömrük rəsmiləşdirilməsini təkmilləşdirilməsi istiqamətində əməkdaşlıq ediləcəyini bəyan etdi. Bu, ABŞ-nin gömrük keçidlərində, eləcə də Ermənistan sərhədində təsirini artıracaq. Bu proses o mənaya gəlir ki, Ermənistanın qonşuları ilə sərhədlərində ordu komandirləri və hüquq-mühafizə orqanları rəhbərlərinin təyinatı, zabit hazırlığı proseslərində ABŞ dolayı yolla nəzarət edəcək.
Bu sənəd ABŞ-nin sabiq prezidenti Co Baydenin hakimiyyətinin son günlərində imzalansa da, ABŞ-ın yeni prezidenti Donald Trampın dövründə də həyata keçiriləcək. Belə ki, Ermənistan mətbuatında yer alan iddialara görə, prezidentliyin təhvili prosesi dövründə imzalanan bu müqaviləyə hər iki prezident dolayısı ilə razılıq verib.
Bundan əlavə, sazişin “Demokratiya, ədalətin və inklüzivliyin gücləndirilməsi” bölməsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini pozan ifadələr yer alıb. ABŞ-nin “Dağlıq Qarabağ”dakı qaçqın və köçkünlərə planlı dəstəyi Azərbaycanın Qarabağ regionu üzərində suverenliyinin pozulmasıdır.
Yekun olaraq qeyd edək ki, bu saziş təkcə iki ölkə arasındakı münasibətlərə aid deyil. Əslində, xartiyada əksini tapan əməkdaşlıq sahələri region dövlətləri, xüsusilə Azərbaycan və Rusiya tərəfindən kifayət qədər reaksiyaya səbəb olmuşdur. Digər tərəfdən, bu sənəddə Türkiyə və Azərbaycanın regional layihələri ilə ziddiyyət təşkil edən başqa planların da yer alması da diqqət çəkən məqamlardandır.”
*Məqalənin türk dilində olan orijinal mətni ilə aşağıdakı link vasitəsilə tanış ola bilərsiniz.
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/abd-ermenistan-stratejik-ortakligi-ne-vadediyor/3465298
