26 oktyabrda Gürcüstanda keçirilən parlament seçkiləri gözlənildiyi kimi çox bölücü və mübahisəli xarakteri almışdır. Hakim Gürcü Arzusu (GA) partiyasının səsvermə nəticələri rəsmi olaraq 53.9% səviyyəsində elan edilsə də, müxalifət partiyaları nəticələri tanımaqdan imtina edərək, hökuməti genişmiqyaslı saxtakarlıq və qorxutma kampaniyasını aparmaqda günahlandırdı. Onların iddiasına görə, bu kampaniya nəticələri əsaslı şəkildə təhrif edib. Seçki günündə keçirilən sorğular da Gürcü Arzusu üçün 40%-dən 56%-ə qədər müxtəlif nəticələr göstərdi. İndiyədək bir neçə xarici ölkə hakim partiyanı qələbə münasibətilə təbrik edib, müxalifət bloku isə oktyabrın 28-dən başlayaraq Tbilisidə bir neçə etiraz aksiyası keçirib.
Bu siyasi qarışıqlıq hökumətin bəzi qərarları, xüsusilə “xarici agentlər haqqında qanun” adlanan qanun layihəsi ilə bağlı davam edən mübahisələr, Avropa İttifaqının 2023-cü ildə Tbilisini namizəd ölkə kimi qəbul etməsinə baxmayaraq, Gürcüstan və Qərb arasında gərginliyin artması, və müxalifətə qarşı son basqılar fonunda baş verir. Bütün bu amillər GA-na uzun illər ondan uzaqlaşmağa çalışdığı Rusiyayönlü partiya imici qazandırdı və hətta bəzi müşahidəçilər Gürcüstanın sürətlə Moskvanın təsir zonasına doğru getdiyini iddia etməyə başladılar. Bu gərginlik ölkədə siyasi diskursu daha da qütbləşdirir; hökumət, qeyri-rəsmi GA lideri Bidzina İvanişvilinin təsiri altında, bəzi “Qərb dairələrini” Qafqazda yeni cəbhə açmaq və Gürcüstanı Rusiya ilə müharibəyə çəkmək cəhdində günahlandırır və Gürcüstan müxalifətini bu təhlükəli məqsədə şərik olmaqda ittiham edir. Digər tərəfdən, müxalifət hakim partiyanı sadəcə siyasi rəqib deyil, həm də Rusiya tərəfdarı və demokratiyanın düşməni kimi görməyə başlayıb.
Bütün bu səbəblərdən, Gürcüstanın gələcəyi hələlik qeyri-müəyyən görünür. Ölkənin gələcək istiqaməti bir neçə faktordan asılı olacaq, o cümlədən seçkilərin nəticələrinin Qərb tərəfindən tanınıb-tanınmayacağı, sonrakı siyasi qarşıdurmanın miqyası və intensivliyi, hökumətin effektiv bir Parlament çağıra biləcəyi (bu hələ ki, aydın deyil) və ya yeni seçkilərə getməyə məcbur olacağı kimi amillərdən asılı olacaq. Bu əsas amillərin qarşılıqlı təsirini nəzərə alaraq, aşağıda qısa şəkildə təsvir etdiyimiz üç əsas ssenari nəzərdən keçirilə bilər.
“Serbiya”: sabit balanslaşdırılmış xarici siyasətə malik ölkə (status-kvo ssenarisi)
Əgər etirazlar heç bir ciddi nəticə verməzsə və nisbətən tez başa çatarsa, həmçinin parlament toplanarsa (Əgər bütün müxalifət partiyaları parlamenti boykot etmək üçün birləşsələr, Gürcü Arzusu bunu etmək üçün lazım olan 100 yerlik həddən aşağı düşəcək), o zaman hökumət Qərblə davam edən böhranı dərinləşdirərək vətəndaş cəmiyyəti ilə növbəti qarşıdurmaya girmək məcburiyyətində qalmayacaq. Bu ssenaridə, müxalifət partiyaları istəmədən də olsa bu status-kvonu uzunmüddətli reallıq kimi qəbul edirlər. Gürcüstana Qərbin daha anti-Rusiya mövqeyi tutması üçün göstərdiyi təzyiqlər azalır, Avropa İttifaqı ilə mövcud institusional əməkdaşlıq eyni səviyyədə qalır, lakin üzvlük danışıqları faktiki olaraq dondurulur. Bununla yanaşı, təklif etmək olar ki, hakim elita müəyyən güzəştlər etməyə hazırdır – məsələn, xarici agent qanununun ləğvi və ya dəyişdirilməsi, əsas müxalifət partiyalarının qadağan edilməsindən çəkinmək və ya Rusiya sanksiyalarının pozulması mexanizmlərində iştirakın azaldılması müqabilində Qərbdən açıq və birmənalı tanınma və razılıq almaq üçün. Tbilisi böyük ehtimal Çin, Hindistan və s. kimi qərbdənkənar aktorlarla daha institusional əlaqələri daha da genişləndirir. Onun Qərblə əlaqəsi ABŞ prezident seçkilərinin nəticəsindən də asılı olacaq və Trampın qələbəsi halında, xüsusilə də onun administrasiyasının bu bölgədə Rusiya ilə qarşıdurmaya maraq göstərməyəcəyi gözləntiləri doğrulsa, Qərbə inteqrasiya ritorikasına sadəcə formal olaraq əməl etmək üçün az motivasiya qalacaq.
Bu ssenari, həmçinin Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə mümkün birləşmə barədə danışıqlar nəticəsiz olsa, daha da ehtimal olunur. Bu, eyni zamanda Ukraynadakı müharibənin gələcək inkişaflarından da asılıdır – əgər Rusiya öz hərbi hədəflərinə çatmasa, və ya uzunmüddətli müharibəyə qapılarsa, Gürcüstan heç bir halda Moskva ilə açıq yaxınlaşmadan qaçacaq. Qısacası, Gürcüstanın bölgədəki mövqeyi, Serbiyaya bənzər şəkildə stabilizə olur – ölkə, neytral qalmağı üstün tutan və müxtəlif güc mərkəzləri arasında mürəkkəb bir tarazlıq qoruyan, bütün Qərb standartlarını qəbul etməyən, lakin eyni zamanda geniş Qərb normativ çərçivəsində qalmağa davam edən bir ölkədir.
Cənubi Qafqaz üçün bu ssenari regional oyunçuların əsas geosiyasi maraqları üçün status-kvonu təmin edir: Gürcüstanın Azərbaycan və Türkiyə arasında həlledici tranzit ölkə kimi rolu, Avropa üçün Mərkəzi Asiyaya qapısı, eləcə də Rusiya-Ukrayna münaqişəsindəki neytrallığı qoruyacaq. Çin tərəfindən ölkənin bazarına olan maraq ehtimal ki, artacaq və Pekin sabit və proqnozlaşdırıla bilən aktorlarla strateji əlaqələri prioritetləşdirdikcə, bu maraq ümumilikdə bölgəyə də yayılacaq. Bu, Azərbaycan—Ermənistan normalizasiyasının perspektivləri üçün müsbət rol oynamalıdır, çünki cari vəziyyətdə GA hökuməti güclü ittifaqlardan qaçmağa can atır və buna görə də, digər iki ssenaridən fərqli olaraq, xarici aktorların Gürcüstanı regiondakı nüfuzlarını artırmaq üçün istifadə etmələri üçün əlavə imkanlar yaranmayacaq. Uzunmüddətli perspektivdə, bu ssenari, bir ölkənin bütün Qərb standartlarını qəbul etmədən və maraqları şaxələndirərək Qərb təsir dairəsində qalmasının mümkünlüyünü normallaşdıracaq ki, bu da Qərb aktorlarının, xüsusilə də Aİ-nin beynəlxalq strategiyasına uzunmüddətli təsir göstərəcək.
“Belarus”: möhkəmlənmiş anti-Qərb qalası
Əgər parlamentin boykotundan sonra daha böyük bir siyasi qarşıdurma yaranarsa və hökumət bunu güc tətbiq edərək yatırmağa, müxalifət partiyalarını qadağan etməyə və digər repressiv tədbirlər görməyə qərar verərsə, İvanişvili etirazçılara “xarici agentlər” deyəcək, ən ehtimal olunan halda isə Qərbi onları təhrik etməkdə günahlandıracaq. Gürcüstan rəhbərliyi sanksiyalara məruz qalacaq və Aİ ilə və Qərb institutları ilə olan bir çox əməkdaşlıq formatları dayandırılacaq. Rusiyanın ölkədəki təsiri artacaq, Tbilisi ən yaxşı halda bunu Türkiyə, Çin və s. təsiri ilə balanslaşdırmağa çalışacaq, ən pis ssenaridə isə Moskva üçün “yarı peyk”ə çevriləcək, xüsusilə də əgər Rusiya hazırda işğal altında olan əraziləri geri qaytarmağa qərar verərsə. Gürcüstan ikinci, amma şərtləri daha zəif olan Belarusa çevrilir, çünki iqtisadi və hərbi resursları və Lukaşenko’nun Kremldən müəyyən dərəcədə müstəqilliyini qorumağa imkan verən birbaşa AB sərhədi yoxdur.
Orta müddətli perspektivdə, sözügedən ssenari regional geosiyasəti kəskin şəkildə dəyişdirə bilər, çünki Tbilisinin üzərindəki nəzarət Moskvanın Cənubi Qafqazın bütövünə daha güclü təsir göstərməsini təmin edəcək, xüsusən də əgər Azərbaycan və Ermənistan kommunikasiya və diplomatik əlaqələr qurmaqla genişmiqyaslı barışığa nail olmasalar. Gürcüstanda Rusiya hökmranlığı, həmçinin bölgədəki Türkiyə təsirini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədəcək və buna görə də Ankara ya buna razılaşmalı olacaq, ya da mövqeyini tamamilə NATO-nun əsas xətti ilə uyğunlaşdıraraq Moskva ilə qarşıdurmaya girəcək. Hər halda, TDT çərçivəsində Türkcə danışan ölkələrin əməkdaşlığının genişlənməsi ilə bağlı planlar ciddi zərbə alacaq. Həmçinin, əgər Moskva Gürcüstanda hökmranlığını bərpa edə bilsə, bu, Aİ-nin qeyri-Qərb aktorları arasında geosiyasi güc kimi nüfuzunu daha da zəiflədə bilər, onları daha aqressiv mövqe tutmağa və sıfır məbləğli oyunları oynamağa vadar edərək eyni zamanda kiçik dövlətlərin beynəlxalq arenada hərəkət azadlığını tamamilə məhdudlaşdıracaq.
“Ukrayna”: sabitliyin pozulması və qarışıqlıq
Bu ssenaridə müxalifət Qərbin dəstəyi ilə Gürcüstanın öz “Maydan”ını təşkil edir və təkrar seçkiləri təmin etməyi və ya hökuməti birbaşa devirməyi bacarır. Yeni müxalifət hökuməti, Gürcü Arzusu ilə əlaqəli elitlərin gələcəkləri barədə narahat olduğu və öz nüfuz və sərvətlərini qorumağa çalışdığı, ciddi şəkildə bölünmüş bir ölkədə hakimiyyətə gəlir. Hökumət Avropa inteqrasiyası planlarını irəlilətməyə vəd verir, eyni zamanda Gürcü Arzusu, millətçilər və Rusiya ilə əlaqəli qruplar bunu Gürcüstanın kimliyinə təhdid kimi qiymətləndirir və müharibə ilə hədələyirlər. Moskva ya tammiqyaslı işğal başlatmağı (Ukraynada atəşkəs olarsa, bu daha ehtimal olunur) və ya ən azından Abxaziya və Cənubi Osetiya ətrafında sabitliyi pozan bir sıra hərəkətlər etməyi düşünəcək, bu da əhəmiyyətli sosial-iqtisadi zərər vuracaq – xüsusilə də əgər Ukraynada əlavə uğurlar əldə edərsə və ya aktiv atəşkəs danışıqları apararsa. Qərb effektiv dəstək göstərməkdə qabiliyyətsiz olduğu halda, Rusiyanın qarşısını almaq üçün tək çəkindirici amil kimi Türkiyə ilə münasibətləri olacaq, amma 2023-cü ildən bəri bu onların pisləşdiyini nəzərə alaraq, bu amil işləməyə də bilər. Gürcüstanın siyasi və iqtisadi sabitliyi sual altına düşəcək. Yaxud əks halda, Moskva növbəti hərbi avantüranı çox baha başa gələn və lazımsız hesab edərsə, avropapərəst Gürcüstan hökumətinin Bakı ilə münasibətlərini “demokratiyaya qarşı avtoritarizm” ritorikasına təslim etmək ehtimalı var, bu da Yerevanın Azərbaycanla sülh müqaviləsi layihəsini qəbul etmək üçün motivasiyasını azaldacaq.
Sözügedən ssenari regionda böyük qütbləşmə yaradacaq və artıq çox həssas olan tarazlığa daha çox risklər əlavə edəcək. Hazırda neytral olan digər postsovet ölkələrin üstünə təzyiq həm Moskva, həm də digər tərəflərdən artacaq, xüsusən də Moskva, gücdən daha çox istifadə etməyə meylli olacaq. İqtisadi vəziyyət pisləşəcək və Avropa və ya Çin tərəfindən dəstəklənən iri infrastruktur layihələri dayandırılmağa məcbur ola bilər. Hazırda stabil və təhlükəsiz şəkildə Qərb tərəfdarı olan Gürcüstanın (biz buna “Saakaşvili 2.0” deyə bilərik) şansları olduqca aşağı görünür, çünki bu, Ukraynada hadisələrin kəskin dönüşünü tələb edir ki, bu da Rusiyanı öz ambisiyalarını azaltmağa vadar edər, eyni zamanda müxalifətin ahəngdar və təşkilatlanmış kampaniyasını da azaltmağa sövq edər.
