Azərbaycanın Avrasiyada mühüm nəqliyyat və tranzit qovşağına çevrilməsi, ölkəmiz üzərindən keçən dəhlizlərin dünya üçün artan əhəmiyyəti beynəlxalq miqyasda da xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Elə bundan irəli gəlir ki, Azərbaycanla tranzit və logistika müstəvisində də əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqamətində bir çox ölkələr tərəfindən genişmiqyaslı fəaliyyət həyata keçirilir. Proseslərin inkişaf axarı göstərir ki, qarşıdakı dövr ərzində xüsusən də Avropa və Asiya arasında yükdaşımaların həyata keçirilməsində Azərbaycan daha böyük rol oynayacaq.
Bütün bunlar bu gün istər Avropa, istərsə də Asiya təmsilçiləri tərəfindən açıq mətnlə bəyan edilir. Məsələn, Avropanın ən böyük iqtisadiyyatına malik olan Almaniyanın Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayer bildirir ki, Azərbaycan dünyanın əsas ticarət yollarının birləşdiyi məkana çevrilir. O, Prezident İlham Əliyev ilə mətbuata bəyanatında bu xüsusda qeyd edib: “Biz hər ikimiz təkcə Mərkəzi Asiya ilə deyil, həmçinin Uzaq Şərq, Cənub-Qərbi Asiya, eləcə də Çin ilə iqtisadi və ticarət əlaqələrində maraqlıyıq. Eyni zamanda, hazırda mövcud nəqliyyat marşrutlarının nə dərəcədə məhdud olduğunu və onların hansı imkanlarla işlədiyini də yaxşı bilirik. Bu baxımdan Orta Dəhliz Almaniya iqtisadiyyatı üçün də maraqlı perspektivdir. Cənubi Qafqaz son dövrlərdə olduğu kimi, siyasi baxımdan daha sabit inkişaf etdikcə, bu perspektiv daha da cəlbedici olacaqdır”.
Təkcə Asiyanın yox, dünyanın ən böyük iqtisadiyyatına malik ölkələrindən biri qismində çıxış edən Çin də idxal və ixrac marşrutlarının şaxələndirilməsində, o cümlədən “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin, Orta Dəhlizin reallaşmasında Azərbaycanın mühüm rola malik olduğunu bəyan edir. Bu məsələlər Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin üzvü, beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Lü Tzyançaonun Prezident İlham Əliyevlə görüşündə də xüsusi diqqət mərkəzində yer alıb. Lü Tzyançao Bakıda keçirilən “Azərbaycan-Çin strateji tərəfdaşlığı: Qlobal Cənubda konsolidasiya və əməkdaşlığın təşviqi” adlı konfransda bildirib: “Dünyada böyük dəyişikliklər baş verir. Bu ilin əvvəlindən etibarən beynəlxalq vəziyyət ciddi sarsıntılarla üzləşib. Dövlətlər qeyri-sabit və qeyri-müəyyən amillərlə qarşılaşır. Avrasiya qitəsində yeni çağırışlar meydana çıxır. Çin və Azərbaycan bu qitədə önəmli ölkələrdir və aralarındakı qarşılıqlı əməkdaşlıq, hörmətin möhkəmlənməsi bu qeyri-sabit dövrdə inam yaradır. Xüsusilə, Asiya və Avropanı əhatə edən telekommunikasiya sahəsindəki inkişafı qeyd etmək lazımdır. Bu baxımdan Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Həmçinin Abşeron yarımadasından enerjinin Çinə daşınması və Rəqəmsal İpək Yolunun inkişaf etdirilməsi əməkdaşlığımıza yeni təkan verir”.
Yükdaşımalarla yanaşı, Azərbaycandan və ölkəmiz üzərindən enerji nəqli də qarşıdakı dövrdə Avropa və Asiyanın bir çox dövlətlərinin sosial-iqtisadi inkişafın mühüm təsir göstərəcək. Zəngəzur dəhlizinin fəaliyyətə başlamasından sonra bu prosesin yeni vüsət alacağı gözlənilir. Sözügedən kontekstdə o da xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına artıq beynəlxalq miqyasda da böyük tələbin yaranması müşahidə olunur. ABŞ, Avropa ölkələrinin böyük əksəriyyəti, Rusiya, Çin, Türkiyə, Mərkəzi Asiya dövlətləri və digərləri bu dəhlizin açılmasını vacib hesab edirlər. Lü Tzyançao bununla bağlı qeyd edir ki, Zəngəzur dəhlizi xüsusilə hazırkı beynəlxalq və regional geosiyasi vəziyyətdə Avropa ilə Asiya arasında əlaqələri daha da gücləndirəcək mühüm layihədir: “Azərbaycan bu dəhlizin yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib və onun həyata keçirilməsi böyük strateji əhəmiyyətə malikdir”. Yeni Azərbaycan Partiyası Sədrinin müavini – Mərkəzi Aparatın rəhbəri Tahir Budaqov isə sözügedən tədbiqdə vurğulayıb ki, ölkəmizin prinsipial mövqeyi fonunda qarşıdakı dövrdə Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılması Azərbaycan ilə Çini yeni çoxtərəfli əməkdaşlıq platformasında bir araya gətirərək Avrasiyada konstruktiv işbirliyinin güclənməsini şərtləndirəcək.
Lakin Ermənistan, eləcə də indiyə kimi hər vəchlə Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsinə əngəl olmağa çalışırlar. Hətta bəzi hallarda İran Ermənistanla müqayisədə bu dəhlizin işə düşməsinə qarşı daha aqressiv yanaşma sərgiləyir, əvvəlki kimi bunu özü üçün “qırmızı xətt” elan edir. İranın Ermənistandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Mehdi Sübhani “Aik-İran: min illik qonşuluq” mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfransda yenidən bu mövzuya toxunaraq bildirib: “Ermənistanın cənubunda, Zəngəzurda baş verən proseslər birbaşa İranın maraqları ilə bağlıdır və Tehranın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin dəyişdirilməsini özünün qırmızı xətti hesab etməsinin səbəbi də məhz bununla bağlıdır… İran və Ermənistanın taleyi, maraqları və təhlükəsizliyi coğrafi yaxınlığına və vahid geosiyasi məkanda yerləşməsinə görə həmişə bir-birinə bağlı olub”.
Qeyd edilməlidir ki, heç kim, o cümlədən də Azərbaycan Ermənistanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin dəyişdirilməsinə hazırlaşmır. Zəngəzur dəhlizinin keçdiyi ərazi də ölkəmiz tərəfindən Ermənistan ərazisi kimi tanınır və bu, ən yüksək səviyyədə də bəyan edilib. Bu mənada nə Ermənistanın, nə də İranın hansısa əndişə duyması əbəsdir, heç bir əsasa da söykənmir. Azərbaycan sadəcə, 2020-ci ilin 10 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatı əsasında, Ermənistanın üzərinə götürdüyü öhdəliyə müvafiq olaraq Zəngəzur dəhlizinin açılmasını tələb edir.
Bu dəhlizin işə düşməsi Ermənistanın rifahı və təhlükəsizliyi üçün də böyük əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda Zəngəzur dəhlizi Cənubi Qafqazda sülh və əməkdaşlıq mühitinin bərqərar olmasına da böyük töhfələr vermək iqtidarındadır. Perspektivdə bu dəhlizdən faydalanacaq əsas ölkələrdən biri də İran özü ola bilər. Özü də nəzərə alınmalıdır ki, İrana qarşı Qərb, xüsusən də ABŞ sanksiyalarının daha da sərtləşdirilməsi kontekstində Zəngəzur dəhlizi cənub qonşumuz üçün daha böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər. Rəsmi Tehran diqqətdən qaçırmamalıdır ki, Zəngəzur dəhlizi Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin İrana qonşu olan Cənubi Qafqaz regionu üzrə yeni xəttini formalaşdıracaq. Ümumən isə Zəngəzur dəhlizi Orta Dəhlizlə birləşən yeni nəqliyyat marşrutları ərsəyə gətirəcək. Bundan İran, o cümlədən də Ermənistan böyük dividendlər əldə etmək iqtidarındadır. İlk növbədə o baxımdan ki, sözügedən dəhliz ticarət yollarının və logistika şəbəkələrinin daha sürətli, həm də olduqca səmərəli xarakter daşımasına gətirib çıxaracaq.
Bununla yanaşı, rəsmi İrəvanın xüsusi diqqət yetirməli olduğu daha bir məqam var: Zəngəzur dəhlizinın açılmasının ləngiməsi Ermənistanın dalanda qalmasını, regional layihələrdən təcrid edilməsini şərtləndirəcək. Eyni zamanda Ermənistanın mövcud infrastruktur layihələrinin iqtisadi cəhətdən səmərəsiz qalmasına, nəticədə ölkəyə xarici investisiya və maliyyə dəstəyinin azalmasına səbəb olacaq. Həmçinin, Ermənistan onu da nəzərdə saxlamalıdır ki, Azərbaycan alternativ marşrut kimi İran üzərindən keçən yolu inkişaf etdirir, Tehran bu xüsusda ölkəmizlə sıx əməkdaşlıq edir. O səbəbdən İranın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Ermənistana yönəlik məsləhətləri və mövqeyi heç də hər zaman sonuncunun maraqlarına xidmət etmir. Hər halda bunu Ermənistanda da bilməmiş deyillər və sözügedən ölkə üçün ən yaxşı variant Azərbaycanla Zəngəzur dəhlizinin açılması istiqamətində fəal əməkdaşlıq etməkdir. Bu, Ermənistanın inkişafı və təhlükəsizliyi üçün də müstəsna önəmə malikdir.
